Mode of service of summons Under Cpc Law's Study
Mode of service of summons Under Cpc Law's Study
Mode of service of summons Under Cpc Law's Study
рд╕рдорди рддाрдоीрд▓' рдХे рд╡िрднिрди्рди рддрд░ीрдХों рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХीрдЬिрдП।
[State the various modes of service of summons.]
рдЕрдерд╡ा
рдк्рд░рддिрд╡ाрджी рдкрд░ рд╕рдорди рддाрдоीрд▓ рдХрд░рдиे рдХे рд╡िрднिрди्рди рддрд░ीрдХों рдХा рдкूрд░्рдг рд╡िрд╡рд░рдг рджीрдЬिрдП ।
[Discuss fully the various modes of effecting service of summons on a defendant]
рди्рдпाрдп рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рд╕рдорди рдХा рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕्рдеाрди рд╣ै । рди्рдпाрдпिрдХ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдоें рдпрд╣ рдПрдХ рдЪिрд░-рдкрд░िрдЪिрдд рдиाрдо рд╣ै। рд╕ाрдоाрди्рдпрддः рдХिрд╕ी рдкрдХ्рд╖рдХाрд░, рд╡्рдпрдХ्рддि, рд╕ाрдХ्рд╖ी рдЕрдерд╡ा рдк्рд░рддिрд╡ाрджी рдХो рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХे рд╕рдордХ्рд╖ рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдХрд░ाрдиे рдХा рдпрд╣ рдПрдХ рд╕ुрд▓рдн рдоाрдз्рдпрдо рд╣ै। рд╕рдорди рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ी рдХिрд╕ी рдкрдХ्рд╖рдХाрд░, рд╡्рдпрдХ्рддि рдЕрдерд╡ा рд╕ाрдХ्рд╖ी рдХो рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХे рд╕рдордХ्рд╖ рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╣ोрдиे рдХा рдЖрджेрд╢ рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕рдорди рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдж्рд╡ाрд░ा рдЬाрд░ी рдХिрдпा рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ा рдПрдХ рдРрд╕ा рдЖрджेрд╢ рд╣ैं। рдЬो рдХिрд╕ी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХे рд╕рдордХ्рд╖ рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╣ोрдиे рдХे рд▓िрдП рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╕ाрдоाрди्рдпрддः рд╡ाрджी рдж्рд╡ाрд░ा рд╡ाрдж рд╕ंрд╕्рдеिрдд рдХिрдП рдЬाрдиे рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд् рдк्рд░рддिрд╡ाрджी рдХो рд▓िрдЦिрдд рдХрдерди рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╣ोрдиे рд╣ेрддु рдЬाрд░ी рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
рдк्рд░рддिрд╡ाрджी рдХो рд▓िрдЦिрдд рдХрдерди рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдк्рд░рдердорддः рд╕рдорди 30 рджिрди рдХी рдЕрд╡рдзि рдХा рдЬाрд░ी рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХेрдЧा। рд▓ेрдХिрди рд╕рдоुрдЪिрдд рдХाрд░рдг рд╣ोрдиे рдкрд░ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдж्рд╡ाрд░ा рдЗрд╕ рдЕрд╡рдзि рдоें рд╡ृрдж्рдзि рдХी рдЬा рд╕рдХेрдЧी рдЬो рдХिрд╕ी рднी рджрд╢ा рдоें 90 рджिрди рд╕े рдЕрдзिрдХ рдХी рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХेрдЧी। (рдЖрджेрд╢ 5 рдиिрдпрдо 1)
"рд╕рдорди рдХे рд╕ाрде рдмाрдж рдХी рдк्рд░рддि рд╕ंрд▓рдЧ्рди рдХिрдпा рдЬाрдиा рдЕрдкेрдХ्рд╖िрдд рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдмिрдиा рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓ рдХो рд╡िрдзिрдоाрди्рдп рдирд╣ीं рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै। (рд▓рдХ्рд╖्рдоीрдмाрдИ рдмрдиाрдо рдХेрд╢рд░ीрдорд▓ рдЬैрди, 1995 рдПрдо. рдкी. рдПрд▓. рдЬे. 105)
рд╡िрдзिрдоाрди्рдп рд╕рдорди рдХी рдиिрдо्рдиांрдХिрдд рдЕрдкेрдХ्рд╖ाрдПँ рд╣ैं—
(рдХ) рдЗрд╕ рдкрд░ рдЬाрд░ी рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдкीрдаाрд╕ीрди рдЕрдзिрдХाрд░ी рдЕрдерд╡ा рддрджрдиिрдоिрдд्рдд рдиिрдпुрдХ्рдд рдкрджाрдзिрдХाрд░ी рдХे рд╣рд╕्рддाрдХ्рд╖рд░ рд╣ोрдиे рдЪाрд╣िрдП।
(рдЦ) рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХी рдоुрдж्рд░ा (seal) рдЕंрдХिрдд рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП।
(рдЧ) рд╡ाрджрдкрдд्рд░ рдХी рдк्рд░рддि рд╕ंрд▓рдЧ्рди рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП।
(рдШ) рдЙрд╕ рд╕рдордп, рд╕्рдеाрди рд╡ рддिрдеि рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП рдЬрдм рдХिрд╕ी рд╡्рдпрдХ्рддि рдЕрдерд╡ा рдЙрд╕рдХे рдЕрдзिрд╡рдХ्рддा рдХो рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХे рд╕рдордХ्рд╖ рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╣ोрдиी рд╣ो ।
(реЬ) рд╕рдорди рдЬाрд░ी рдХिрдП рдЬाрдиे рдХा рдк्рд░рдпोрдЬрди рдЕंрдХिрдд рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।
(рдЪ) рдпрджि рд╕рдорди рдХिрд╕ी рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ рдХी рддрд▓рдмी рдХे рд▓िрдП рд╣ै рддो рдЙрд╕ рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ рдХा рдкूрд░्рдг рдм्рдпौрд░ा рджिрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП।
рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓ рдЕрдм рдиिрдо्рдиांрдХिрдд рдоाрдз्рдпрдоों рд╕े рдХрд░ाрдИ рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै-
(i) рд░рдЬिрд╕्рдЯ्рд░ीрдХृрдд рдбाрдХ рдж्рд╡ाрд░ा।
(ii) рд╕्рдкीрдб рдкोрд╕्рдЯ рдж्рд╡ाрд░ा।
(iii) рдХोрд░िрдпрд░ рд╕рд░्рд╡िрд╕ рдж्рд╡ाрд░ा ।
(iv) рдлैрдХ्рд╕ рдоैрд╕ेрдЬ рдж्рд╡ाрд░ा। (рдЖрджेрд╢ 5 рдиिрдпрдо 9)
рд╕рдорди рддाрдоीрд▓ рдХрд░ाрдиे рдХी рд░ीрддिрдпाँ (Modes of Service)
рд╕िрд╡िрд▓ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╕ंрд╣िрддा, 1908 рдХे рдЖрджेрд╢ 5 рдиिрдпрдо 12 рд╕े 30 рддрдХ рдоें рд╕рдорди рддाрдоीрд▓ рдХрд░ाрдиे рдХी рд╡िрднिрди्рди рд░ीрддिрдпों рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдпрд╣ рд░ीрддिрдпाँ рдиिрдо्рдиांрдХिрдд рд╣ैं-
(1) рд╡्рдпрдХ्рддिрд╢ः рддाрдоीрд▓
рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓ рдХा рдпрд╣ рдПрдХ рд╕ाрдоाрди्рдп рдПрд╡ं рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рддрд░ीрдХा рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рд╕рдорди рдХी рдПрдХ рдк्рд░рддि рд╕्рд╡рдпं рдк्рд░рддिрд╡ाрджी рдХो рджेрдХрд░ рддाрдоीрд▓ рдХрд░ाрдИ рдЬाрддी рд╣ै। рджूрд╕рд░ी рдк्рд░рддि рдкрд░ рдк्рд░рддिрд╡ाрджी рдХे рд╣рд╕्рддाрдХ्рд╖рд░ рд▓े рд▓िрдП рдЬाрддे рд╣ैं। рдРрд╕ी рддाрдоीрд▓ рдк्рд░рддिрд╡ाрджी рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░ाрдзिрдХृрдд рдЙрд╕рдХे рдЕрднिрдХрд░्рддा рдкрд░ рднी рдХрд░ाрдИ рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै। (рдЖрджेрд╢ 5 рдиिрдпрдо 12 рдПрд╡ं 16 )
рдпрджि рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓ рдХे рд╕рдордп рдк्рд░рддिрд╡ाрджी рдЕрдкрдиे рдиिрд╡ाрд╕ рд╕े рдЕрдиुрдкрд╕्рдеिрдд рд╣ै рддो рдРрд╕ी рддाрдоीрд▓ рдЙрд╕рдХे рд╕ाрде рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рдХिрд╕ी рд╡рдпрд╕्рдХ рдкुрд░ुрд╖ рдЕрдерд╡ा рд╕्рдд्рд░ी рд╕рджрд╕्рдп рдкрд░ рдХрд░ाрдИ рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै। (рдЖрджेрд╢ 5 рдиिрдпрдо 15 )
'рдЖрд░. рдХे. рд╢рд░्рдоा рдмрдиाрдо рдЕрд╢ोрдХрдирдЧрд░ рд╡ेрд▓рдлेрдпрд░ рдПрд╕ोрд╕िрдПрд╢рди рдПрдг्рдб рдХрдо्рдкрдиी' (рдП. рдЖрдИ. рдЖрд░. 2001 рджिрд▓्рд▓ी 272) рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓ рдХे рдмाрд░े рдоें рдиिрдо्рдиांрдХिрдд рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдк्рд░рддिрдкाрджिрдд рдХिрдП рдЧрдП рд╣ैं-
(рдХ) рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓ рдпрдеाрд╕рдо्рднрд╡ рд╡्рдпрдХ्рддिрд╢ः рдк्рд░рддिрд╡ाрджी рдкрд░ рдХрд░ाрдИ рдЬाрдиी рдЪाрд╣िрдП।
(рдЦ) рдЬрд╣ाँ рдПрдХ рд╕े рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рддिрд╡ाрджी рд╣ो, рд╡рд╣ाँ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░рддिрд╡ाрджी рдкрд░ рд╡्рдпрдХ्рддिрд╢ः рдПрд╡ं рдкृрдердХ्-рдкृрдердХ् рддाрдоीрд▓ рдХрд░ाрдИ рдЬाрдиी рдЪाрд╣िрдП।
(рдЧ) рдЬрд╣ाँ рдк्рд░рддिрд╡ाрджी рдЕрдкрдиे рдиिрд╡ाрд╕ рдкрд░ рдирд╣ीं рдоिрд▓े рдФрд░ рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рд╕рдордп рдоें рдоिрд▓рдиे рдХी рд╕рдо्рднाрд╡рдиा рдирд╣ीं рд╣ो, рд╡рд╣ाँ рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рдХिрд╕ी рд╡рдпрд╕्рдХ рдкुрд░ुрд╖ рдпा рд╕्рдд्рд░ी рд╕рджрд╕्рдп рдкрд░ рдЙрд╕рдХी рддाрдоीрд▓ рдХрд░ाрдИ рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै।
(рдШ) рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓ рдХрд░ाрдиे рд╡ाрд▓े рдЕрдзिрдХाрд░ी рдж्рд╡ाрд░ा рд╕рдорди рдкрд░ рддाрдоीрд▓ рдХा рд╕рдордп рдПрд╡ं рд░ीрддि рдХा рдкृрд╖्рдаांрдХрди рдХिрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП।
(рдЩ) рдк्рд░рддिрд╕्рдеाрдкिрдд рддाрдоीрд▓ рдХा рдЖрджेрд╢ рддрдм рддрдХ рдирд╣ीं рджिрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП рдЬрдм рддрдХ рдХि рдкूрд░्рд╡ рдоें рдЬाрд░ी рдХिрдП рдЧрдП рд╕рдорди рд▓ौрдЯрдХрд░ рдирд╣ीं рдЖ рдЬाрдпें ।
(2) рдЪिрдкрдХा рдХрд░ рддाрдоीрд▓
рд╕рдорди рдХे рддाрдоीрд▓ рдХी рдпрд╣ рджूрд╕рд░ी рд░ीрддि рд╣ै। рдЬрдм рдХिрд╕ी рд╕рдорди рдХी рд╡्рдпрдХ्рддिрд╢ः рддाрдоीрд▓ рд╕рдо्рднрд╡ рдирд╣ीं рд╣ो рдкाрддी рд╣ै рддрдм рдЖрджेрд╢ 5 рдиिрдпрдо 17 рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рд╕рдорди рдХी рдПрдХ рдк्рд░рддि рдЙрд╕ рднрд╡рди рдпा рдордХाрди рдХे рдмाрд╣рд░ी рджрд░рд╡ाрдЬे рдкрд░ рдпा рд╕рд╣рдЬ рджृрд╢्рдп рдРрд╕े рдХिрд╕ी рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдЪिрдкрдХा рдХрд░ (by affixing) рдХी рдЬा рд╕рдХेрдЧी, рдЬрд╣ाँ рдХि рдРрд╕ा рдк्рд░рддिрд╡ाрджी-
(рдХ) рд╕्рд╡рдпं рдиिрд╡ाрд╕ рдХрд░рддा рд╣ै; рдпा
(рдЦ) рдХाрд░рдмाрд░ рдХрд░рддा рд╣ै; рдпा
(рдЧ) рд▓ाрдн рдХे рд▓िрдП рд╕्рд╡рдпं рдХाрд░्рдп рдХрд░рддा рд╣ै।
рдЬрдм рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓ рдЙрдХ्рдд рд░ीрддि рд╕े рдХी рдЬाрддी рд╣ै рддрдм рддाрдоीрд▓ рдХрд░ाрдиे рд╡ाрд▓ा рдкрджाрдзिрдХाрд░ी рдРрд╕े рдХाрд░рдгों рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдоें рдЕрдкрдиी рд░िрдкोрд░्рдЯ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░ेрдЧा। рдРрд╕ी рд░िрдкोрд░्рдЯ рдоें рдЙрди рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХे рдиाрдо рд╡ рдкрддे рднी рд▓िрдЦे рдЬाрдПंрдЧे рдЬिрдирдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрдХ्рдд рдордХाрди рдХी рдкрд╣рдЪाрди рд╕्рдеाрдкिрдд рдХी рдЧрдИ рдеी।
рдЬрд╣ाँ рдкрддि-рдкрдд्рдиी рджोрдиों рдкрд░ рд╕рдорди рдЬाрд░ी рдХिрдП рдЧрдП рд╣ों, рд▓ेрдХिрди рдкрддि рдиे рд╕рдорди рд▓ेрдиे рд╕े рдЗрди्рдХाрд░ рдХрд░ рджिрдпा рд╣ो рдФрд░ рдкрдд्рдиी рдХे рдордХाрди рдХे рдЕрди्рджрд░ рд╣ोрдиे рд╕े рдЙрд╕ рдкрд░ рддाрдоीрд▓ рдирд╣ीं рд╣ो рдкाрдИ рд╣ो, рд╡рд╣ाँ рд╕рдорди рдХी рдк्рд░ाрдк्рдд рдордХाрди рдХे рд╕рд╣рдЬрджृрд╢्рдп рднाрдЧ рдкрд░ рдЪिрдкрдХाрдХрд░ рдХी рдЧрдИ рддाрдоीрд▓ рдХो рдЙрдЪिрдд рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै। (рдоीрд░ा рд░ाрдиी рдбे рдмрдиाрдо рдЧोрд╕्рд╡ाрдоी, рдП. рдЖрдИ. рдЖрд░. 1977 рдХोрд▓рдХाрддा 372)
рд▓ेрдХिрди 'рдкी. рдПрд╕. рдиाрд░ाрдпрдг рд░ेрдб्рдбी рдмрдиाрдо рдПрдо. рдЖрд░. рд░ेрдб्рдбी' (рдП. рдЖрдИ. рдЖрд░. 2005 рдЖрди्рдз्рд░рдкрджेрд╢ 239) рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рдЖрди्рдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдж्рд╡ाрд░ा рдпрд╣ рдЕрднिрдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдХि рдордХाрди рдкрд░ рд╕рдорди рдХी рдк्рд░рддि рдЪिрдкрдХाрдХрд░ рддाрдоीрд▓ рдХा рддрд░ीрдХा рддрднी рдХाрдо рдоें рд▓ाрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП рдЬрдм рдЕрдиेрдХ рдк्рд░рдпाрд╕ (repeated efforts) рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж рднी рдк्рд░рддिрд╡ाрджी рдпा рдЙрд╕рдХा рдЕрднिрдХрд░्рддा рдЕрдкрдиे рдиिрд╡ाрд╕ рдпा рдХाрд░рдмाрд░ рд╕्рдерд▓ рдкрд░ рдирд╣ीं рдоिрд▓ा рд╣ो।
(3) рдк्рд░рддिрд╕्рдеाрдкिрдд рддाрдоीрд▓
рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓ рдХा рддीрд╕рд░ा рддрд░ीрдХा рд╣ै - рдк्рд░рддिрд╕्рдеाрдкिрдд рддाрдоीрд▓ (substituted service)। рд╕ंрд╣िрддा рдХे рдЖрджेрд╢ 35 рдиिрдпрдо 20 рдоें рдЗрд╕рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рд╕рд╣ाрд░ा рддрдм рд▓िрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдЬрдм-
(рдХ) рдк्рд░рддिрд╡ाрджी рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓ рд╕े рдмрдЪ рд░рд╣ा рд╣ो; рдпा
(рдЦ) рдЕрди्рдп рдХिрд╕ी рд╕ाрдоाрди्рдп рд░ीрддि рд╕े рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓ рдирд╣ीं рд╣ो рдкा рд░рд╣ी рд╣ो ।
рдРрд╕ी рджрд╢ा рдоें рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓ рдиिрдо्рдиांрдХिрдд рд░ीрддिрдпों рд╕े рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै-
(i) рд╕рдорди рдХी рдПрдХ рдк्рд░рддि рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХрдХ्рд╖ рдХे рдХिрд╕ी рд╕рд╣рдЬрджृрд╢्рдп рд╕्рдеाрди (conspicuous place) рдкрд░ рдЪिрдкрдХाрдХрд░;
(ii) рдк्рд░рддिрд╡ाрджी рдХे рдиिрд╡ाрд╕, рдХाрд░рдмाрд░ рдпा рд▓ाрдн рдХे рд▓िрдП рдХाрдо рдХрд░ рд░рд╣े рд╕्рдерд▓ рдХे рд╕рд╣рдЬрджृрд╢्рдп рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдЪिрдкрдХाрдХрд░, рдЕрдерд╡ा
(iii) рдЙрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдк्рд░рд╕ाрд░िрдд рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рдХिрд╕ी рджैрдиिрдХ рд╕рдоाрдЪाрд░ рдкрдд्рд░ рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХрд░ा рдХрд░ ।
рдРрд╕ी рддाрдоीрд▓ рдХा рд╡рд╣ी рдк्рд░рднाрд╡ рд╣ोрддा рд╣ै рдЬो рд╡्рдпрдХ्рддिрд╢ः рддाрдоीрд▓ рдХा рд╣ोрддा рд╣ै। рд╢्рд░ीрдорддी рд░ाрдордк्рдпाрд░ी рджेрд╡ी рдмрдиाрдо рдЕрдкрд░ рдЬिрд▓ा рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ (рдж्рд╡िрддीрдп) рдЖрдЬрдордЧреЭ (рдП. рдЖрдИ. рдЖрд░. 1989 рдЗрд▓ाрд╣ाрдмाрдж 93) рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рд╕рдоाрдЪाрд░ рдкрдд्рд░ рдоें рдк्рд░рдХाрд╢рди рдж्рд╡ाрд░ा рдХी рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ी рддाрдоीрд▓ рдХो рд╡िрдзिрдоाрди्рдп рдард╣рд░ाрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
рд╢्рд░ीрдорддी рдЖрд░. рд╕्рдоिрдеा рдмрдиाрдо рдЖрд░. рдЙрдоाрд╢ंрдХрд░ (рдП.рдЖрдИ. рдЖрд░. 2016 рдПрди.рдУ.рд╕ी. 331 рдХрд░्рдиाрдЯрдХ) рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рд╕рдорди рдХा рд╡िрдкрдХ्рд╖ी рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╡्рдпाрдкрдХ рдк्рд░рдЪрд▓рди рд╡ाрд▓े рд╕рдоाрдЪाрд░ рдкрдд्рд░ рдоें рдк्рд░рдХाрд╢рди рдХрд░ाрдпा рдЧрдпा рдеा। рд╡िрдкрдХ्рд╖ी рдХा рдпрд╣ рдХрд╣рдиा рд╣ै рдХि рдЙрд╕े рдк्рд░рдХाрд╢рди рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдирд╣ीं рдеी рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╕рдоाрдЪाрд░ рдкрдд्рд░ рди рддो рдЦрд░ीрджा рдЧрдпा рдФрд░ рди рдкрдв़ा рдЧрдпा, рдоाрди्рдп рдирд╣ीं рд╣ै। рдЗрд╕े рд╕рдорди рдХी рдкрд░्рдпाрдк्рдд рддाрдоीрд▓ рдоाрдиा рдЧрдпा।
рдСрдЯो рдХाрд░ рдмрдиाрдо рдд्рд░िрдоूрд░्рддि рдХाрд░рдЧो рдоुрд╡рд░्рд╕ рдк्рд░ा. рд▓ि. (рдП.рдЖрдИ.рдЖрд░. 2018 рдПрд╕.рд╕ी. 1965) рдХे рдоाрдорд▓े рдоें 'рд╕рдоाрдЪाрд░ рдкрдд्рд░' рдоें рдк्рд░рдХाрд╢рди рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рддिрд╕्рдеाрдкिрдд рддाрд▓ीрдо рдХрд░ाрдИ рдЧрдИ рд▓ेрдХिрди рдЙрд╕рдоें рдк्рд░рддिрд╡ाрджी рдХी рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рдХे рд▓िрдП рджिрди, рджिрдиांрдХ, рд╡рд░्рд╖ рдПрд╡ं рд╕рдордп рдЖрджि рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕े рд╕рдоुрдЪिрдд рддाрдоीрд▓ рдирд╣ीं рдоाрдиा рдЧрдпा।
(4) рдбाрдХ рдЖрджि рдж्рд╡ाрд░ा рддाрдоीрд▓
рд╕ंрд╣िрддा рдХे рдЖрджेрд╢ 5 рдиिрдпрдо 9 рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдХिрд╕ी рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓ рдиिрдо्рдиांрдХिрдд рд░ीрддिрдпों рд╕े рднी рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै-
(рдХ) рд░рдЬिрд╕्рдЯ्рд░ीрдХृрдд рдбाрдХ (Registered post) рдж्рд╡ाрд░ा;
(рдЦ) рд╕्рдкीрдб рдкोрд╕्рдЯ (Speed post) рдж्рд╡ाрд░ा; (рдЧ) рдХोрд░िрдпрд░ рд╕рд░्рд╡िрд╕ ( Courier Services) рдж्рд╡ाрд░ा;
(рдШ) рдлैрдХ्рд╕ рдоैрд╕ेрдЬ (Fax message) рдж्рд╡ाрд░ा, рдЕрдерд╡ा
(реЬ) рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ोрдиिрдХ рдоेрд▓ рд╕рд░्рд╡िрд╕ (Electronic mail Service) рдж्рд╡ाрд░ा ।
рд░рдЬिрд╕्рдЯ्рд░ीрдХृрдд рдбाрдХ рдж्рд╡ाрд░ा рднेрдЬे рдЧрдпे рд╕рдорди рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рдк्рд░рддिрд╡ाрджी рдпा рдЙрд╕рдХे рдЕрднिрдХрд░्рддा рдж्рд╡ाрд░ा рдкाрд╡рддी (acknowledgement ) рдкрд░ рд╣рд╕्рддाрдХ्рд╖рд░ рдХिрдП рдЬाрддे рд╣ैं। рдпрд╣ рд╕рдорди рдХी рдкрд░्рдпाрдк्рдд рддाрдоीрд▓ рд╣ै। рдпрджि рдк्рд░рддिрд╡ाрджी рдРрд╕ी рдбाрдХ рдХो рд▓ेрдиे рд╕े рдЗрди्рдХाрд░ рдХрд░рддा рд╣ै рддो рдЙрд╕े рднी рдкрд░्рдпाрдк्рдд рддाрдоीрд▓ рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै। (рд╕рдоीрд░ рд╕्рдиिрдЧ्рдзा рдЪрди्рдж्рд░ рдмрдиाрдо рдк्рд░рдгрдп рднूрд╖рдг рдЪрди्рдж्рд░, рдП. рдЖрдИ. рдЖрд░. 1989 рдЙрдб़ीрд╕ा 185 )
(5) рджूрд╕рд░े рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ाрдзिрдХाрд░ рдоें рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рдк्рд░рддिрд╡ाрджी рдкрд░ рддाрдоीрд▓
рдЬрдм рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓ рдРрд╕े рд╡्рдпрдХ्рддि рдкрд░ рдХी рдЬाрдиी рд╣ो рдЬो рдХिрд╕ी рдЕрди्рдп рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ाрдзिрдХाрд░ рдХी рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕ीрдоाрдУं рдХे рднीрддрд░ рдиिрд╡ाрд╕ рдХрд░рддा рд╣ो рддрдм рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓-
(рдХ) рдбाрдХ рдж्рд╡ाрд░ा; рдпा
(рдЦ) рдХोрд░िрдпрд░ рд╕рд░्рд╡िрд╕ рдж्рд╡ाрд░ा; рдпा
(рдЧ) рдлैрдХ्рд╕ рдж्рд╡ाрд░ा; рдпा
(рдШ) рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ोрдиिрдХ рдоेрд▓ рд╕рд░्рд╡िрд╕ рдж्рд╡ाрд░ा рдХрд░ाрдИ рдЬा рд╕рдХेрдЧी। (рдЖрджेрд╢ 5 рдиिрдпрдо 21)
‘рдоै. рдПрдПрдЖрд░ рдХे рдЯ्рд░ेрдбрд░्рд╕ рдмрдиाрдо рдоै. рд╕рддीрд╢ рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ोрдиिрдХ्рд╕' (рдП.рдЖрдИ. рдЖрд░. 2009 рдПрди.рдУ.рд╕ी. 341 рд╣िрдоाрдЪрд▓ рдк्рд░рджेрд╢) рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рдпрд╣ рдЕрднिрдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдХि рдЬрд╣ाँ рдк्рд░рддिрд╡ाрджी рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ाрдзिрдХाрд░ рд╕े рдмाрд╣рд░ рдиिрд╡ाрд╕ рдХрд░рддा рд╣ो, рд╡рд╣ाँ рдЙрд╕ рдкрд░ рд░рдЬिрд╕्рдЯ्рд░ीрдХृрдд рдбाрдХ рдж्рд╡ाрд░ा рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓ рдХрд░ाрдпा рдЬाрдиा рд╕рдоुрдЪिрдд рддाрдоीрд▓ рдирд╣ीं рд╣ै। рдРрд╕े рдоाрдорд▓ों рдоें рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓ рд╕्рдкीрдб рдкोрд╕्рдЯ, рдХोрд░िрдпрд░ рд╕рд░्рд╡िрд╕, рдлैрдХ्рд╕ рдоैрд╕ेрдЬ рдЕрдерд╡ा рдИ-рдоेрд▓ рдж्рд╡ाрд░ा рдХрд░ाрдИ рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै।
(6) рдХाрд░ाрдЧाрд░ рдоें рдкрд░िрд░ुрдж्рдз рд╡्рдпрдХ्рддि рдкрд░ рддाрдоीрд▓
рдРрд╕ा рдк्рд░рддिрд╡ाрджी рдЬिрд╕ рдкрд░ рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓ рдХी рдЬाрдиी рд╣ो, рдХिрд╕ी рдХाрд░ाрдЧाрд░ рдоें рдкрд░िрд░ुрдж्рдз рд╣ो, рддрдм рд╕рдорди рддाрдоीрд▓ рд╣ेрддु рдЙрд╕ рдХाрд░ाрдЧाрд░ рдХे рдк्рд░рднाрд░ी рдХो-
(рдХ) рдкрд░िрджрдд्рдд рдХिрдпा рдЬाрдпेрдЧा; рдпा
(рдЦ рдбाрдХ рдж्рд╡ाрд░ा; рдпा
(рдЧ) рдХोрд░िрдпрд░ рд╕рд░्рд╡िрд╕ рдж्рд╡ाрд░ा, рдпा
(рдШ) рдлैрдХ्рд╕ рдж्рд╡ाрд░ा, рдпा
(рдЩ) рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ोрдиिрдХ рдоेрд▓ рд╕рд░्рд╡िрд╕ рдж्рд╡ाрд░ा
рдк्рд░ेрд╖िрдд рдХिрдпा рдЬाрдпेрдЧा рдФрд░ рдРрд╕े рдк्рд░рднाрд░ी рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрд╕ рд╕рдорди рдХी рдк्рд░рддिрд╡ाрджी рдкрд░ рддाрдоीрд▓ рдХрд░ाрдИ рдЬाрдПрдЧी। (рдЖрджेрд╢ 5 рдиिрдпрдо 24 )
(7) рднाрд░рдд рд╕े рдмाрд╣рд░ рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓
рдпрджि рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓ рдРрд╕े рд╡्рдпрдХ्рддि рдкрд░ рдХी рдЬाрддी рд╣ो рдЬो рдХि рднाрд░рдд рд╕े рдмाрд╣рд░ рдиिрд╡ाрд╕ рдХрд░рддा рд╣ै рдФрд░ рднाрд░рдд рдоें рдЙрд╕рдХा рдХोрдИ рдЕрднिрдХрд░्рддा рдирд╣ीं рд╣ो рддрдм рд╕рдорди рддाрдоीрд▓ рд╣ेрддु рдРрд╕े рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो-
(рдХ) рдбाрдХ рдж्рд╡ाрд░ा;
(рдЦ) рдХोрд░िрдпрд░ рд╕рд░्рд╡िрд╕ рдж्рд╡ाрд░ा;
(рдЧ) рдлैрдХ्рд╕ рдоैрд╕ेрдЬ рдж्рд╡ाрд░ा; рдЕрдерд╡ा
(рдШ) рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ोрдиिрдХ рдоेрд▓ рд╕рд░्рд╡िрд╕ рдж्рд╡ाрд░ा,рднेрдЬा рдЬा рд╕рдХेрдЧा। (рдЖрджेрд╢ 5 рдиिрдпрдо 25 )
рдпрджि рдРрд╕ा рдк्рд░рддिрд╡ाрджी рдмांрдЧ्рд▓ाрджेрд╢ рдЕрдерд╡ा рдкाрдХिрд╕्рддाрди рдоें рд░рд╣рддा рд╣ै рддो рд╕рдорди рдЙрд╕ рджेрд╢ рдХे рдХिрд╕ी рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХो рднेрдЬा рдЬाрдпेрдЧा।
(8) рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рдЕрднिрдХрд░्рддा рдЕрдерд╡ा рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдж्рд╡ाрд░ा рддाрдоीрд▓
рд╡िрджेрд╢ों рдоें рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓ рдХा рдПрдХ рдФрд░ рддрд░ीрдХा рдЖрджेрд╢ 5 рдиिрдпрдо 26 рдоें рдмрддाрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕рдорди рдЙрд╕ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХो рдпा рдЙрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рдЕрднिрдХрд░्рддा (political agent) рдХो рднेрдЬा рдЬा рд╕рдХेрдЧा рдЬिрд╕рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ाрдзिрдХाрд░ рдХी рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕ीрдоाрдУं рдХे рднीрддрд░ рдРрд╕ा рдк्рд░рддिрд╡ाрджी рдиिрд╡ाрд╕ рдХрд░рддा рд╣ै рдЕрдерд╡ा рдХाрд░рдмाрд░ рдХрд░рддा рд╣ै рдЕрдерд╡ा рд▓ाрдн рдХे рд▓िрдП рд╕्рд╡рдпं рдХाрдо рдХрд░рддा рд╣ै рдЬिрд╕ рдкрд░ рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓ рдХिрдпा рдЬाрдиा рд╣ो।
(9) рд▓ोрдХ рдкрджाрдзिрдХाрд░ी рдЖрджि рдкрд░ рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓ рдЬрд╣ाँ рдХिрд╕ी рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓ рдХिрд╕ी-
(рдХ) рд▓ोрдХ рдкрджाрдзिрдХाрд░ी;
(рдЦ) рд░ेрд▓рд╡े рдХрдо्рдкрдиी рдоें рд╕ेрд╡ाрд░рдд рдХिрд╕ी рдХрд░्рдордЪाрд░ी, рдЕрдерд╡ा
(рдЧ) рд╕्рдеाрдиीрдп рдк्рд░ाрдзिрдХाрд░ी рдкрд░ рдХी рдЬाрдиी рд╣ो,
рддрдм рдРрд╕ा рд╕рдорди рддाрдоीрд▓ рд╣ेрддु рдЙрд╕ рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рдХे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ (head of the office) рдХो рднेрдЬा рдЬाрдПрдЧा рдЬिрд╕рдХे рдЕрдзीрдирд╕्рде рдРрд╕ा рд▓ोрдХ рдкрджाрдзिрдХाрд░ी рдпा рд╕्рдеाрдиीрдп рдк्рд░ाрдзिрдХाрд░ी рдиिрдпुрдХ्рдд рд╣ो । рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ं рдж्рд╡ाрд░ा рдРрд╕े рд╡्рдпрдХ्рддि рдкрд░ рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓ рдХрд░ाрдИ рдЬाрдПंрдЧी। (рдЖрджेрд╢ 5 рдиिрдпрдо 27)
рдпрджि рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓ рдХिрд╕ी рдРрд╕े рд╡्рдпрдХ्рддि рдкрд░ рдХी рдЬाрдиी рд╣ो рдЬो рдЬрд▓, рдерд▓ рдпा рдирдн рд╕ेрдиा рдоें рдХाрд░्рдпрд░рдд рд╣ो, рддрдм рдРрд╕ा рд╕рдорди рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рдХрдоाрдг्рдбिंрдЧ рдСрдлिрд╕рд░ (commanding officer) рдХे рдкाрд╕ рднेрдЬा рдЬाрдПрдЧा рдФрд░ рдЙрд╕ рдСрдлिрд╕рд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрд╕рдХी рддाрдоीрд▓ рдерд▓, рдЬрд▓ рдЕрдерд╡ा рдирдн рд╕ेрдиाрдХрд░्рдоी (Soldier, Sailor or airman) рдкрд░ рдХрд░ाрдИ рдЬाрдПрдЧी। (рдЖрджेрд╢ 5 рдиिрдпрдо 28)
рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓ рдХे рдпрд╣ी рд╡िрднिрди्рди рддрд░ीрдХे рд╣ैं। рд╕ाрдХ्рд╖िрдпों, рднाрдЧीрджाрд░ी рдлрд░्рдоों, рдиिрдЧрдоों рдЖрджि рдкрд░ рднी рд╕рдорди рдХी рддाрдоीрд▓ рдЗрди्рд╣ीं рд░ीрддिрдпों рд╕े рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै।
Comments
Post a Comment